365 روز در صحبت قرآن، نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال 1390 به همت نشر سخن تدوین و منتشر شده است.

 

کتاب «365 روز در صحبت قرآن» 365 قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

 

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

 

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. دویست و هفتاد و پنجمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در نفی سخن منکران که قرآن را ساخته‌ اصحاب رسول دانسته‌اند» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

 

 

و کافران گفتند این کتاب قرآن همان قصه‌ها و افسانه‌های پیشینیان است که اصحابش صبح و شام مطالب آن را بر او املا می‌کنند(5). 

 

اینجا طعن و تمسخر کافران را می‌شنویم بر کتاب‌های آسمانی که گویند این قرآن همان داستانهای پیشینیان است که محمد نسخه برداری کرده و مجموعه‌ای است که بعضی از اصحاب او که آگاهی از فرهنگهای باستانی دارند صبح و شام بر او می‌خوانند و او آنها را به گونه‌ای ترکیب می‌کند و بر مردم عرضه می‌دارد تا آن را بنویسند همچنین اشکالات دیگری را نیز بر قرآن و آسمانی بودن آن نقل کرده و گفته‌اند یکی از عجمیان(احتمالاً سلمان پارسی) این آیات را به محمد تلقین می‌کند و یا اینکه گفته‌اند قرآن کتاب مهمی نیست؛ مطالب بلند و مدون و ارزشمندی ندارد، از این شاخ به آن شاخ می‌پرد و پریشان و درهم است و یا آنکه اصلاً چگونه ممکن است کسی که ما می‌دانیم چندی پیش از مادر متولد شده است دعویت کند که من از پیش خدا آمده‌ایم و گویند که اینها از باور ما دور است. 

 

مولانا در پاسخ به اعتراضی که منقدان و منکران او از مثنوی کرده‌اند به مشابهت اعتراضات منکران بر قرآن اشاره می‌کند و سپس پاسخی کوتاه می‌دهد: 

 

چون کلام الله بیامد هم بر آن

طعنه‌ها بستند جمله کافران 

که اساطیر است و افسانه نژند

نیست تعمیقی و تحقیقی بلند 

کودکان خرد فهمش می‌کنند

 نیست جز امر پسند و ناپسند 

ظاهر است و هر کسی پی می‌برد

کو بیان که گم شود در وی خرد 

 

پاسخ این‌گونه اشکالات هم در قرآن به اختصار آمده و هم در ادبیات به تفصیل بیان شده است. مولانا بعد از ذکر اشکالات با بهره‌گیری از خود قرآن می‌گوید: 

 

گفت گر آسان نماید این به تو

اینچنین آسان یکی سوره بگو 

جنّیان و انسیان و اهل کار

گو یکی آسان از این سوره بیار

 

اگر کسی بی هیچ غرضی و تعصّبی در رد یا قبول این کتاب آن را بخواند و با زبان عربی و مبانی ادبیات عرب نیز آشنایی داشته باشد و مطالعاتی نیز در روابط میان صورت و معنی کرده باشد در می‌یابد که این کلام نمی‌تواند ساخته و پرداخته فرد یا افرادی باشد که محمد با همکاری و همفکری ایشان آن را پدید آورده باشد. 

 

صورت‌ها سخت دستخوش معانی هستند و هرگز کلامی بدین زیبایی و انسجام و پختگی و فصاحت و بلاغت معجزه آمیز نمی‌تواند محصول فکر و اندیشه پریشان کسانی باشد که می‌خواهند به نام خدا خلق کلام کنند و سخنان خود را به عنوان آیات الهی در دلها بنشانند. سخن دروغگویان و عوام فریبان و فرصت طلبان آب و رنگ دیگری دارد و به قول ابن فارض در قصیده خمیریه: 

 

و لطف الاوانی فی الحقیقه تابع

للطف المعانی و المعانی بها تنمو 

 

لطف و زیبایی ظرف و صورت در حقیقت تابعی است از لطف و زیبایی معانی و در عین حال معانی نیز به سبب لطف صورت رشد و کمال می‌یابند.

 

بی‌گمان این صورت‌های بدیع قرآنی با آن معانی ناموزون جعل و فریبکاری به هیچ روی هماهنگ نیست و این سخنی خام و دور از آگاهی و انصاف است که چنین کلامی که هزار و چهارصد سال است در دست دوست و دشمن می‌چرخد و همه را نیز به تحدّی و مثل آوری دعوت کرده و هیچ پاسخ معقول و قابل اعتنایی نیافته، مجموعه‌ای باشد که افرادی بی‌ایمان در زمان‌هایی متفاوت از آرامش و توفان آن را به هم بافته باشند.